Честопати, кога родителите со своето дете доаѓаат на логопедски преглед или консултација, како дел од личната анамнеза, ни даваат податок дека добиле дијагноза или пак им било споменато од претходниот логопед, дефектолог, невролог, педијатар…, дека нивното дете има развојна дисфазија. Најчесто, родителите не се најдобро информирани што е тоа развојна дисфазија, не се доволно запознаени каков е третманот на развојната дисфазија и која е неговата цел, па трагањето по информации на интернет, честопати ги носи до погрешни или застрашувачки информации. Од таа причина, целта на овој текст е да понудиме помош и насока на родителите кои имаат дете со развојна дисфазија.
Развојна дисфазија претставува јазично нарушување, односно нарушување на способноста да се разбере, структуира и изрази јазичната мисла. Децата со развојна дисфазија имаат значително јазично доцнење во однос на својата календарска возраст и интелектуален капацитет. Во суштина, оваа состојба претставува еден сложен синдром на физиолошки, невропсихолошки и лингвистички дефицити, социјално и едукативно нарушување, проследен со потешкотии во запаметувањето на зборови, неспособност за изговарање на одредени гласови, неправилна употреба на граматичките облици и општа неспособност за вербално изразување, при сочуван слух.
Етиологија
Етиологијата на развојната дисфазија воглавно е идиопатска, односно непозната. Сепак, според голем број автори и истражувања постојат одредени фактори кои што се сметаат како етиолошки, а тоа се: повреди на централниот нервен систем пред развојот на говорот, штетни фактори за време на бременоста (инфективни болести кај мајката, токсични труења, стрес, психофизички трауми), интракранијални крварења, асфиксија и аноксија, енцефалитис и менингитис, фебрилни конвулзии, генетски фактори, поспоро созревање на централниот нервен систем (латерализација на хемисферите, моторни нарушувања, когнитивни фактори, психогени и емоционални фактори, дефицит во аудитивната перцепција), средински фактори, другo.
Видови развојна дисфазија
Експресивна развојна дисфазија претставува кога преовладуваат потешкотии во вербалното изразување, додека разбирањето е добро или минимално нарушено. Експресивниот тип се манифестира со: отсуство на способноста за продукција на зборови или нивна замена до втората година, отсуство на способноста за формирање реченица од два збора до третата година, ограничен развој на речникот, употреба на едноставни и општи зборови, упростени реченици со изоставување или погрешна употреба на предлозите, заменките, времето, потешкотии со раскажување на случувањата, неправилен изговор на гласовите. Развојот на невербалната комуникација е сочуван, па децата со развојна дисфазија своите потешкотии и недостатоци во говорот ги компензираат со гестови. Кај некои деца на училишна возраст може да се појават потешкотии во односите со врсниците, емоционални нарушувања, како и недостаток на внимание.
Рецептивна развојна дисфазија претставува кога преовладуваат потешкотии во разбирањето на вербалните содржини и употребата на јазикот. Кај овој тип на развојна дисфазија, способноста за разбирање на вербалните пораки е под очекуваното ниво за менталната и календарската возраст. Овој вид се манифестира на тој начин што: детето до својата втора година не се врти на своето име, на возраст од година и пол постојат потешкотии за идентификување на предметите од околината, на возраст од две години постојат потешкотии за извршување на едноставните вербални налози, а понатаму се јавуваат и потешкотии во разбирањето на прашањата кои му се поставуваат на детето, потешкотии во разбирањето на гестовите, изразите на лицето, појава на социо-емоционални нарушувања и нарушувања во однесувањето.
Развојна дисфазија или аутизам?
Навидум, развојната дисфазија и аутизмот изгледаат доста слично, особено кога станува збор за рецептивен тип развојна дисфазија, па тој момент претставува голем предизвик за дијагностичарот кој треба да има исклучиво големо познавање за овие состојби, но истовремено и голем страв и непријатност за родителот. Основната и најважната разлика е тоа што децата со развојна дисфазија имаат нормален социјален реципроцитет, имагинативна игра, нормална употреба на гестовите или благо оштетување на невербалната комуникација. Во прилог, разликите меѓу развојната дисфазија и аутизмот.
Развојна дисфазија:
– остварување на невербален контакт;
– виден интерес за социјалната средина;
– играта е имагинативна, смислена и одговара за возраста;
– адекватно ги извршуваат едноставните налози, а при нарушување на разбирањето се потпираат на гест;
Аутизам:
– изостанување на невербалниот контакт;
– не постои интерес за социјализација;
– играта не е адекватна, исполнета е со стереотипи, репетативни активности, специфични интереси и активности, расфрлање и уништување на играчките и предметите;
– не ги извршуваат налозите, ниту со поддршка на гест;
Дијагностика
Развојната дисфазија ја дијагностицира логопед, врз основа на добиените анамнестички податоци од родителите, соодветните тестови за процена и дијагностика, и опсервација на детето. За да се исклучи можноста за постоење на некој друг дефицит во развојот, потребно е и мултидисциплинарен пристап, од каде произлегува потребата од преглед од невролог, психијатар, психолог и оториноларинголог.
Третман
По носењето на дијагнозата логопедот изготвува план и програм за логопедскиот третман, а истиот е важно што порано да се започне. Третманот сам по себе е долготраен, интензивен и истиот се применува строго индивидуално, согласно потребите на детето, односно во зависност од симптомите, видот на развојна дисфазија, возраста и индивидуалните карактеристики.
Логопедско-рехабилитацискиот третман опфаќа: вежби за развој на фината моторика, вежби за визуо-моторна координација, вежби за усвојување на телесната шема, вежби за латерализација, вежби за поттикнување на аудитивната перцепција, детекција, дискриминација и идентификација, вербална стимулација, развој на системите зборови (именки, глаголи, придавки, заменки, предлози, прилози…), поврзување на исказите во поголеми целини и развој на граматичките структури, системско корегирање на говорно-јазичните недостатоци, развој на врската глас-буква, вежби за артикулацикси и фонолошки нарушувања, развивање на техниките читање и пишување.
Развојната дисфазија е комплексна состојба, но сепак состојба за која постои соодветен третман. Секогаш консултирајте се со стручно лице, затоа што навремениот третман е најдобрата превентива и решение.
м-р спец. Бојан Богдановски
клинички логопед – специјалист
м-р по СЕР – аутизам и интелектуална попреченост
SLP.BOJAN – центар за логопедија, специјална едукација и рехабилитација
+ 389 75 350 374